De Processie op het Begijnhof van Turnhout gaat uit

Open Monumentendag 12 september 2010

Processies zijn in de Rooms-Katholieke Kerk optochten waarin de geestelijkheid en het gelovige volk binnen de kerk of doorheen de parochie opstappen. Ze worden gevierd als godsdienstige plechtigheden. De bekendste zijn de sacramentsprocessies die bestaan vanaf het einde van de 13de eeuw. Vroeger grepen ze plaats op de negende donderdag na Pasen, nu op de zondag erna. De processie wordt voorafgegaan door een kruis en afgesloten door een priester die onder een baldakijn een monstrans draagt met een geconsacreerde hostie: het Heilig Sacrament. De gelovigen tonen hun eerbied door te knielen tijdens de doortocht van het Heilig Sacrament. In de processie lopen naast een aantal zinnebeeldige groepen en (delegaties van) de onderscheiden parochiale verenigingen, de communicanten, leerlingen van de katholieke scholen enz. mee. Tijdens de rondgang aanvaarden de toeschouwers een relatieve stilte. Op enkele plaatsen tijdens het parcours wordt halt gehouden om met het Heilig Sacrament het volk te zegenen. Eens de processie afgelopen was, ging men naar huis of naar de herberg in feeststemming.

In de Sint-Pietersparochie ging zeker reeds in de 15de eeuw een processie uit. Een processionale (zangboek gebruikt tijdens de processies) uit de Sint-Pieterskerk geeft aan dat er in de 18de eeuw twee grote processies waren buiten de kerk. Eén op Sacramentsdag, de tweede donderdag na Pinksteren, en - nadat deze feestdag geen vrije dag meer was - op Sacramentszondag, de tweede zondag na Pinksteren: de Sacramentsprocessie. Een tweede processie werd gehouden naar aanleiding van het kerkwijdingsfeest of de ker(k)mis. Tijdens de godsdiensttroebelen in de 16de eeuw (Reformatie, beeldenstorm, de bezetting door geuzen…) waren vele kerken onteerd. Onder de regering van de aartshertogen Albrecht en Isabella (1598-1621) werden in de Nederlanden vele kerken opnieuw gewijd. Voor de Sint-Pieterskerk gebeurde deze nieuwe kerkwijding op 11 augustus 1608. Op de zondag na het feest van Maria Tenhemelopneming (15 augustus), in de periode dat de Turnhoutse kermis plaatsgreep, ging de Kermisprocessie uit, de processie die verband houdt met het kerkwijdingsfeest. Na een onderbreking tijdens de Franse overheersing gingen de Kermisprocessie uit tot 1963 en de Sacramentsprocessie tot 1970.

Na het ontstaan van de parochies van het H. Hart en van O.-L.-Vrouw Middelares hadden ook deze hun processie. In de parochie van het H. Hart ging de processie uit rond de derde vrijdag na Pinksteren (feest van het H. Hart) en in Onze-Lieve-Vrouw Middelares een bijbelprocessie op 15 augustus. Al deze processies zijn verdwenen zodat alleen de processie op het begijnhof is overgebleven.

De processie op het Turnhoutse begijnhof is een processie voor het Kerkwijdingsfeest van het Heilig Kruis. De feestdag van de Kruisverheffing wordt gevierd op 14 september. Op die dag in het jaar 320 zou de Byzantijnse keizerin Helena het Kruis waaraan Jezus Christus gestorven was, hebben teruggevonden tijdens haar bedevaart naar Palestina. In Turnhout bestond reeds in 1450 een broederschap voor het H. Kruis maar deze verdween in de godsdiensttroebelen van de 16de eeuw. De verheerlijking van het Kruis wordt door de Kerk gezien als een teken van dank voor de verlossing. De Turnhoutse H.-Kruisprocessie vertrekt en eindigt - na een ommegang door het begijnhof - aan de kerk. Aan de Calvarie in de buurt van de hoofdingang en aan de kapel van het H. Aanschijn wordt halt gehouden (wat een statie heet) en heeft de zegening plaats.

De processie bestaat uit drie delen. Een eerste deel handelt over het Heilig Kruis en het begijnhof. Hierin komt ook het geestelijk leven van de Turnhoutse bevolking aan bod. Een tweede deel is gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw en in het derde deel stapt de priester op met het Heilig Sacrament. Er is een zegening van de gelovigen aan de Calvarie (kruisberg) aan de ingang van het begijnhof, aan de kapel van het Heilig Aanschijn en op het einde van de processie in de begijnhofkerk.

Vanaf dit jaar wordt de processie georganiseerd door de Broederschap van het Heilig Sacrament in samenwerking met de pastoor en het koor van het begijnhof. De processie gaat uit op zondag 12 september na de hoogmis van 9.30 u. Een uitgebreide programmafolder en een boekje met de teksten van de processiegezangen zullen voorhanden zijn. Verdere informatie wordt nog verstrekt op een website: zie www.leerhuislelie.be/processie.htm . Gelovigen en sympathisanten die in de toekomst willen meestappen in een van de groepen in de processie (of een nieuwe groep willen vormen!), kunnen zich via deze website opgeven. Deze processie is op de eerste plaats weliswaar een godsdienstig en kerkelijk ritueel, maar daarnaast ook belangrijk Turnhouts cultureel erfgoed. Ook wie voor het bewaren en verder uitbouwen van dit religieus en cultureel erfgoed suggesties heeft of op een of andere wijze wil meewerken aan de organisatie van de processie, kan zijn reactie kwijt op deze website.

Een processie is allereerst een religieuze gebeurtenis. Van de toeschouwers wordt dan ook het nodige respect verwacht.

Marcel Gielis

Guido Landuyt